เอ่ยชื่อ “สเตียรอยด์”…ทางการแพทย์ ถือได้ว่ามีประโยชน์อย่างมากต่อการรักษาโรค และมีความจำเป็นอย่างยิ่งสำหรับผู้ป่วยในบางกรณีที่ต้องการการรักษาแบบเฉพาะทาง เช่นโรคข้ออักเสบ โรคหอบหืดหรือภูมิแพ้ขั้นรุนแรง รวมถึงผู้ป่วยที่ต้องมีการผ่าตัดเปลี่ยนถ่ายอวัยวะ

เนื่องจากสเตียรอยด์เป็นสารที่สังเคราะห์ขึ้น เพื่อเลียนแบบฮอร์โมนของร่างกายที่ผลิตจากต่อมหมวกไต ในกรณีที่ร่างกายเจ็บป่วยหรือไม่สามารถสร้างฮอร์โมนดังกล่าวได้ แพทย์จึงจำเป็นต้องใช้สเตียรอยด์ทดแทน ทว่า…การใช้สเตียรอยด์มีการใช้หลายทางได้แก่ การรับประทาน การสูดหรือการพ่นเข้าจมูก

นับรวมไปถึง…การทาภายนอกที่ผิวหนัง การฉีดเข้าเส้นเลือด และการฉีดเฉพาะที่

“สเตียรอยด์”…อาจเรียกได้ว่าเป็น “ยาวิเศษ” จากคุณสมบัติอันน่าทึ่ง ทำให้ถูกนำมาใช้ในทางการแพทย์กันอย่างกว้างขวาง แต่ดูเหมือนสวรรค์มีตา รู้ว่าธรรมชาติของมนุษย์ยังเต็มไปด้วยความละโมบไม่สิ้นสุด เมื่อฟ้าประทานของขวัญสุดพิเศษมาให้แล้ว จึงได้วงเล็บข้อแม้ไว้ว่า…การใช้ยาที่มีส่วนประกอบของสเตียรอยด์ต้องอยู่ในขอบเขตที่จำกัดไว้เท่านั้น สเตียรอยด์แม้มีคุณอนันต์แต่ก็มีโทษมหันต์เช่นกัน

“ยาวิเศษ…จะกลายเป็นยาพิษดีๆนี่เองหากใช้อย่างผิดๆ หรือรู้เท่าไม่ถึงการณ์ อาจจะเห็นผลเพียงระยะแรกๆเท่านั้น หากใช้ยาต่อเนื่องเป็นเวลานาน จะเริ่มแสดงอาการผิดปกติที่พอจะสังเกตได้ง่าย”

นับตั้งแต่ใบหน้ากลมอูมเหมือนพระจันทร์ หรือที่เรียกว่า “moon face”…เป็นสิว หน้าแดง มีโหนกที่แก้ม มีหนอกนูนที่คอ ตัวบวม ซึ่งเป็นอาการที่แสดงถึงภาวะเริ่มต้นของไตวาย และถ้าหยุดยากะทันหันยังจะทำให้เกิดอาการ “ลงแดง”…ถึงขั้นเกิดภาวะช็อกได้

สเตียรอยด์จึงเป็น “ยาควบคุมพิเศษ” ร้านขายยาจะจำหน่ายให้กับผู้บริโภคได้ จะต้องมีใบสั่งยาจากแพทย์เท่านั้น

เงื่อนปัญหาสำคัญมีว่า… “การใช้” สเตียรอยด์ที่ไม่ถูกต้องและ “การซื้อขาย” โดยไม่มีการควบคุมที่เหมาะสม จึงถูกนำไปใช้กันอย่างแพร่หลายทั้งในรูปแบบยาสำเร็จรูปและยาชุด โดยเฉพาะในพื้นที่ชนบท…และในหลายๆพื้นที่กรุงเทพฯ ก็ยังมีรายงานว่าใช้ยานี้ ซึ่งอาจเกิดจากความเชื่อผิดๆว่าสามารถรักษาได้ทุกโรค

เช่น อาการปวดกล้ามเนื้อหรืออักเสบ ซึ่งการใช้โดยไม่มีคำแนะนำจากแพทย์ส่งผลกระทบร้ายแรงต่อสุขภาพ เช่น กระดูกพรุน เบาหวาน ความดันโลหิตสูง และ “ภาวะคุชชิงซินโดรม” ซึ่งเป็นการเสียสมดุลของฮอร์โมนในร่างกาย

น่าสนใจว่า “กฎหมาย” ในประเทศไทยกำหนดว่าสเตียรอยด์เป็นยาควบคุมพิเศษ ต้องจ่ายโดยแพทย์หรือเภสัชกรเท่านั้น แต่ยังคงมีการ “ลักลอบ” ขายในร้านขายของชำในบางพื้นที่ ซึ่งก่อให้เกิดความเสี่ยงต่อการใช้ยาอย่างไม่เหมาะสมและผลข้างเคียงที่ร้ายแรง

ย้ำว่า…การป้องกันปัญหา ต้องพุ่งเป้าไปที่การให้ความรู้ประชาชน การตรวจสอบการขายยาอย่างเคร่งครัดจะช่วยลดการใช้งานที่ไม่เหมาะสมและความเสี่ยงที่เกี่ยวข้องกับสเตียรอยด์ได้มากขึ้น

ปัญหา “ซื้อ”… “ขาย” ยาชุดปนเปื้อนสเตียรอยด์ เป็นภัยเงียบในสังคมไทย

ชัดเจนว่า “การซื้อขายยาชุด” ยังคงเป็นปัญหาเรื้อรังในระบบสาธารณสุขไทย โดยเฉพาะยาชุดที่ปนเปื้อน “สเตียรอยด์” ซึ่งแอบผสมในยาชุดโดยไม่ได้แจ้งข้อมูลให้ผู้บริโภคทราบ

ปัญหานี้ไม่เพียงทำลายสุขภาพของประชาชนในระยะยาว แต่ยังสะท้อนถึงช่องโหว่ในระบบการควบคุมยาและความเข้าใจผิดเกี่ยวกับการใช้ยาในสังคม

“ยาชุด” หมายถึงการรวมยาหลายชนิดไว้ในหนึ่งชุด

สำหรับรักษาอาการป่วย เช่น เป็นไข้ ปวดเมื่อย หรือโรคผิวหนัง แม้ว่ายาชุดจะดูเหมือนเป็นทางเลือกที่สะดวกและประหยัด แต่หลายครั้งผู้ขายมักใส่ “สเตียรอยด์” ซึ่งเป็นสารลดอักเสบและลดปวดอย่างรวดเร็ว เพื่อสร้างผลลัพธ์ที่เห็นได้ชัดเจน ดึงดูดให้กลับมาซื้อซ้ำ

เหตุผลที่สเตียรอยด์ถูกใช้ในยาชุด เพราะผลลัพธ์ที่รวดเร็ว ด้วยว่า…สเตียรอยด์สามารถลดการอักเสบ อาการปวดได้ในเวลาอันสั้น ทำให้ผู้ป่วยรู้สึกว่า “อาการดีขึ้น” อย่างรวดเร็ว จนเกิดความเชื่อมั่นในยาชุด

ถัดมา…คือการเพิ่มยอดขาย ที่ผู้ผลิตหรือผู้ขายยาที่ไม่สุจริตใช้สเตียรอยด์เพื่อเพิ่มประสิทธิภาพของยาในเชิงลวง ทำให้ผู้บริโภคกลับมาซื้อซ้ำ

เมื่อบวกกับ…ความไม่รู้ของผู้บริโภคจำนวนไม่น้อยที่ไม่ทราบว่าสเตียรอยด์มีผลข้างเคียงร้ายแรง โดยเฉพาะเมื่อใช้เป็นเวลานาน เริ่มจากผลข้างเคียงระยะสั้น…การกดภูมิคุ้มกัน ทำให้ติดเชื้อง่าย, การบวมน้ำ น้ำหนักขึ้นผิดปกติ, การเพิ่มระดับน้ำตาลในเลือด

ผลข้างเคียงระยะยาว…ระบบต่อมหมวกไตเสื่อม การใช้สเตียรอยด์เกินขนาดและระยะเวลานานทำให้ต่อมหมวกไตไม่สามารถผลิตฮอร์โมนตามปกติได้, กระดูกพรุน สเตียรอยด์ลดการดูดซึมแคลเซียม ทำให้กระดูกบางและเปราะ, ตับและไตเสื่อม การใช้ยาเกินขนาด…ส่งผลต่อการทำงานของอวัยวะสำคัญเหล่านี้

รวมถึง…ความดันโลหิตสูงและโรคหัวใจ

ปัจจัยที่ส่งเสริมการซื้อขายยาชุด คือการเข้าถึงยาที่ง่ายเกินไป ร้านขายยาที่ไม่มีใบอนุญาต และตลาดมืดที่จำหน่ายยาชุดยังคงมีอยู่ในหลายพื้นที่ ยิ่งถ้าขาดความรู้เกี่ยวกับการใช้ยา ผู้บริโภคบางส่วนเชื่อว่ายาชุดเป็น “ยาวิเศษ” ที่รักษาได้ทุกอาการ โดยไม่ทราบถึงผลข้างเคียงร้ายแรง ก็ยิ่งสร้างความเข้าใจผิดมากยิ่งขึ้น

 ปัญหาสเตียรอยด์ยาชุดยาวิเศษมีหลากหลายรูปแบบ ทั้งในยาเม็ดลูกกลอน ยาผงไม่มีทะเบียนตำรับยา รวมถึงยาบางตัว

ที่จำหน่ายในวัดก็มีการแอบใส่สเตียรอยด์ลงไป แม้กระทั่งตัว ผลิตภัณฑ์เสริมอาหาร ซึ่งก็มีการตรวจพบว่ามีการใส่สเตียรอยด์ลงไปด้วยเช่นกัน ผู้บริโภคเองก็คงไม่คาดคิดว่าตัวเองจะได้รับยาตัวนี้

หน่วยงานที่เกี่ยวข้องต้องจับให้ได้ไล่ให้ทัน…โดยเฉพาะสเตียรอยด์ลักลอบนำเข้า.

คลิกอ่านคอลัมน์ “สกู๊ปหน้า 1” เพิ่มเติม